Cmentarz ewangelicko-augsburski zabytkiem
Cmentarz „osadników niemieckich” w Górze Kalwarii został wpisany do rejestru zabytków przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Po przejściu Góry Kalwarii w 1796 r. na własność rządu pruskiego, przestał obowiązywać zakaz osiedlania się w niej innowierców. Zaczęli wówczas napływać do miasta koloniści niemieccy, pruscy urzędnicy, stacjonowało także pruskie wojsko. Osadnicy niemieccy z czasem ulegli procesom asymilacyjnym.
Cmentarz ewangelicki w Górze Kalwarii powstał w XIX wieku, wcześniej najbliższy znajdował się w Starej Iwicznej. Data na bramie jest datą wykonania bramy. Najstarsze nagrobki pochodzą z 1890 r., najmłodsze z 1950 r.
Położony przy ul. Rybie w Górze Kalwarii, nieużytkowany, jak pisze w uzasadnieniu swojej decyzji konserwator, zaniedbany i zarośnięty, przetrwał w historycznym obrysie, bez wtórnych form zagospodarowania. Wskazuje on też, że jest miejscem pochówków o dużym znaczeniu historycznym, trwale związanym z dawną ludnością osadników niemieckich.
– Po przeanalizowaniu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego MWKZ stoi na stanowisku, iż przedmiotowy cmentarz prezentuje wartości historyczne i naukowe, pozwalające na objęcie go ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków, a jego trwałe zachowanie dla przyszłych pokoleń leży w interesie społecznym – uzasadnia prof. dr hab. Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Od 2019 roku Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Oddział w Czersku oraz Fundacja Kamienie Niepamięci regularnie organizują akcje sprzątania cmentarza.
Decyzja MWKZ z 26 lipca 2021 r. uprawomocniła się i cmentarz został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego pod nr A -1662.
