Piecza zastępcza – podstawowe informacje

W przypadku gdy rodzice, pomimo udzielonego im wsparcia, nie mogą zapewnić dziecku opieki i wychowania, obejmuje się je jedną z form pieczy zastępczej – rodzinnej lub instytucjonalnej. System pieczy zastępczej ma na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania tym dzieciom.

Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu. Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje po uzyskaniu zgody rodziców zastępczych. Dziecko pozostaje w pieczy zastępczej do osiągnięcia pełnoletności lub, jeżeli się uczy, za zgodą rodziny zastępczej, do 25 roku życia.

Do rodzinnych form pieczy zastępczej zalicza się:

1. rodziny zastępcze spokrewnione – tworzą je wstępni (dziadkowie) i rodzeństwo dziecka;
2. rodziny zastępcze niezawodowe – tworzą je osoby niespokrewnione z dzieckiem oraz krewni nie będący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka;
3. rodziny zastępcze zawodowe, w tym:
   • zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego, w której umieszcza się dziecko do czasu unormowania jego sytuacji, nie dłużej jednak niż na okres 4 miesięcy. W praktyce okres ten jest przedłużany do zakończenia postępowania sądowego w sprawie powrotu dziecka do rodziny, przysposobienia lub umieszczenia w rodzinnej pieczy zastępczej;
   • zawodowa specjalistyczna, w której umieszcza się dzieci legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności lub dzieci umieszczone na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich lub małoletnie matki z dziećmi;
     W rodzinie zastępczej zawodowej lub rodzinie zastępczej niezawodowej, w tym samym czasie może przebywać łącznie nie więcej niż 3 dzieci. W razie konieczności umieszczenia w rodzinie zastępczej rodzeństwa, za zgodą rodziny zastępczej oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, jest dopuszczalne umieszczenie w tym samym czasie większej liczby dzieci.
     rodzinny dom dziecka, w którym w tym samym czasie może przebywać łącznie nie więcej niż 8 dzieci lub więcej – w przypadku rodzeństwa, za zgodą prowadzącego rodzinny dom dziecka oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej.

Instytucjonalna piecza zastępcza sprawowana jest w formie:

1. Placówki opiekuńczo – wychowawczej typu:
   – socjalizacyjnego,
   – interwencyjnego,
   – specjalistyczno – terapeutycznego,
   – rodzinnego,
2. Regionalnej placówki opiekuńczo – terapeutycznej,
3. Interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego.
   

Obecnie na terenie powiatu piaseczyńskiego funkcjonują cztery placówki opiekuńczo – wychowawcze: trzy typu socjalizacyjnego i jedna typu interwencyjnego. Są to Domy Dzieci w Pęcherach.

Obowiązki organizatora rodzinnej pieczy zastępczej w powiecie piaseczyńskim pełni Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Piasecznie. Kwestie prawne związane z rodzicielstwem zastępczym reguluje w szczególności ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Ustawa określa m.in. zasady i formy sprawowania funkcji rodziny zastępczej oraz kwestie związane z jej finansowaniem. PCPR w Piasecznie m.in.:

• prowadzi nabór, kwalifikację oraz szkolenie dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej,
• przeprowadza badania psychologiczne i pedagogiczne oraz analizę, dotyczące kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej,
• prowadzi poradnictwo, zapewnia pomoc prawną, wsparcie psychologiczne, pedagogiczne oraz szkolenia osobom sprawującym rodzinną pieczę zastępczą,
• dokonuje okresowej oceny sytuacji dzieci przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej oraz oceny rodzin zastępczych pod kątem predyspozycji do sprawowania pieczy zastępczej oraz jakości wykonywanej pracy.
  

Organizator rodzinnej pieczy zastępczej czuwa nad rzetelnością i profesjonalizmem tworzenia rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka oraz ich właściwym funkcjonowaniem realizując zasadę ochrony dobra dziecka.

Kwalifikacja kandydatów do rodzinnej pieczy zastępczej

Kandydaci na niezawodowe, zawodowe rodziny zastępcze oraz do prowadzenia rodzinnego domu dziecka powinni zgłosić się do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Piasecznie, będącego Organizatorem Rodzinnej Pieczy Zastępczej w Powiecie Piaseczyńskim, gdzie można uzyskać potrzebne informacje.

Procedura kwalifikacyjna rozpoczyna się od przedłożenia przez Kandydatów wymaganej w/w ustawą dokumentacji, a następnie od ustalenia, na podstawie przeprowadzonej przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej analizy sytuacji osobistej, rodzinnej i majątkowej, czy kandydaci spełniają określone w powołanej ustawie wymagania i posiadają predyspozycje i motywację do sprawowania pieczy zastępczej. W tym celu pracownicy organizatora m.in. odwiedzają kandydatów w miejscu ich zamieszkania oraz przeprowadzają badania psychologiczno – pedagogiczne.

Rodzinę zastępczą tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim.

Warunki, które powinien spełniać kandydat do sprawowania pieczy zastępczej:

• dawać rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
• mieć pełną władzę rodzicielską; (kandydat nie może mieć ograniczonej, zawieszonej władzy rodzicielskiej oraz nie może być pozbawiony władzy rodzicielskiej zarówno aktualnie, jak i w przeszłości);
• wypełniać obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy w stosunku do niego wynika on
  z tytułu egzekucyjnego;
• nie być ograniczony w zdolności do czynności prawnych;
• być zdolny do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniem o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, wystawionym przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej,
• przebywać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• zapewnić odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym: rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego, właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań, wypoczynku i organizacji czasu wolnego;
  nie być skazanym prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo;
• odbyć szkolenie dla rodzin zastępczych i uzyskać zaświadczenie kwalifikacyjne;
• w przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba ją tworząca musi posiadać stałe źródło dochodów.
  

Skierowanie na szkolenie uzyskują kandydaci, którzy otrzymali wstępną akceptację organizatora rodzinnej pieczy zastępczej dokonaną na podstawie analizy sytuacji osobistej, rodzinnej i majątkowej oraz przeprowadzonych badań psychologiczno-pedagogicznych.

Jako rodzina zastępcza masz prawo do:

• Uzyskania, w miarę możliwości, informacji o przyjmowanym dziecku, jego sytuacji rodzinnej, prawnej, zdrowotnej i szkolnej oraz specyficznych potrzebach;
• Wsparcia ze strony kadry Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Piasecznie w rozwiązywaniu pojawiających się problemów związanych z opieką nad dzieckiem;
• Poradnictwa psychologicznego i prawnego;
• Pomocy pieniężnej na pokrycie kosztów utrzymania dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej;
• Podnoszenia swoich kwalifikacji poprzez uczestnictwo w bezpłatnych szkoleniach;
• Pomocy koordynatora w realizacji zadań wynikających z pieczy zastępczej.
  

Podstawowe informacje o szkoleniu oraz oczekiwanych i wymaganiach prawnych wobec uczestników szkolenia

Szkolenie w PCPR Piaseczno prowadzone jest według Programu PRIDE – Rodzinna Piecza Zastępcza, zatwierdzonego przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej.

PRIDE to program przygotowujący rodziny do pełnienia różnych form opieki zastępczej nad dziećmi. Ma on formę warsztatową, pozwala więc, poza uzyskaniem konkretnych wiadomości, na zdobycie i przećwiczenie umiejętności związanych z wychowywaniem dziecka powierzonego w opiekę zastępczą.

Program PRIDE powstał w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Jego pomysłodawcą jest Amerykańska Liga Ochrony Dzieci. Powstał w połowie lat 90-tych. Autorami są zarówno teoretycy, jak i praktycy pracujący na co dzień z rodzinami przeżywającymi kryzys oraz dziećmi, z rodzinami zastępczymi, adopcyjnymi, jak również same rodziny zastępcze i adopcyjne.

W Polsce pojawił się w 1999 r. dzięki staraniom Towarzystwa Nasz Dom, które ma wyłączną licencję na posługiwanie się tym programem na terenie kraju. Cieszy się popularnością także w Czechach, na Słowacji, Ukrainie, Szwecji, Rosji czy na Węgrzech. Na przestrzeni lat pojawiały się kolejne edycje programu PRIDE, uwzględniające zmiany w systemie pieczy zastępczej oraz nowe przepisy prawne. Polska wersja programu PRIDE została zaadoptowana do krajowych potrzeb, opiera się na kilkunastoletnim doświadczeniu polskich rodzin zastępczych oraz współpracujących z nimi specjalistów.

Proces szkolenia obejmuje edukację, czyli zdobycie informacji, wiedzy i umiejętności, które są niezbędne dla rozwoju kandydatów, aby stać się profesjonalnym opiekunem zastępczym. Proces szkolenia i kwalifikacji jest dwustronny – zarówno kandydaci jak i trenerzy oraz specjaliści organizatora rodzinnej pieczy zastępczej analizują umiejętności, warunki, motywacje kandydatów do bycia rodziną zastępczą.

Od samego początku szkolenia nawiązuje się do osiągnięć kandydatów. Podczas kolejnych spotkań podkreśla się mocne strony kandydatów, skupiając się na faktach. Trenerzy pomagają zauważyć potencjał, który w każdym kandydacie drzemie, jego zasoby i możliwości, które mogą być przydatne w przyszłości w roli opiekunów zastępczych. Rozmawia się też o obszarach do rozwoju lub poprawienia. To wzmacniające podejście przedkłada się również na traktowanie dzieci kierowanych do rodzin zastępczych, które szczególnie potrzebują właśnie takich wzmacniających dorosłych, którzy potrafią zapewnić bezpieczeństwo i czułość, komu mogą zaufać i powierzyć własne historie, kto pomoże im zrozumieć przyczyny rozłąki z rodzicami i odbudować z nimi więzi.

Warto zaznaczyć, że czasami po całym cyklu szkolenia kandydaci mogą podjąć decyzję, że objęcie dziecka opieką zastępczą nie jest możliwe w danym momencie. To nic złego, najważniejsze aby podjąć właściwą decyzję.

Szkolenie dla kandydatów na opiekunów zastępczych jest bezpłatne i trwa około trzech miesięcy. Składa się ze spotkania informacyjnego oraz 12 spotkań szkoleniowych, które mają formę warsztatową, dzięki temu kandydaci mogą przeżyć wiele sytuacji, które mogą pojawić się w przyszłości. Każde spotkanie trwa 3-4 godziny. Sesje prowadzone są wyłącznie przez licencjonowanych trenerów.

Obecność na spotkaniach jest obowiązkowa i jest warunkiem uzyskania świadectwa ukończenia szkolenia, a następnie kwalifikacji na opiekuna zastępczego. W trakcie szkolenia przewidziane są również jedna lub dwie konsultacje domowe u każdego Kandydata, które trwają ok. 3 h., podczas których omawiane są wrażenia rodziny z dotychczasowej współpracy, podejmowana jest rozmowa na tematy poruszane na dotychczasowych sesjach, omawiane są prace domowe kandydatów, trenerzy wskazują mocne strony rodziny ale również potrzeby, czyli obszary do pracy, rozwoju lub poprawienia.

Program uzupełniają różne materiały: podręczniki (każdą część podręcznika uzupełniają refleksje polskich rodzin zastępczych, adopcyjnych, biologicznych a także samych dzieci), księgi życia (kwestionariusze z pytaniami do wypełnienia przez każdego uczestnika po każdej sesji szkoleniowej), filmy, artykuły i publikacje nawiązujące tematyką do danej sesji szkoleniowej. Po ukończonym szkoleniu obowiązkowe jest odbycie 10-godzinnych praktyk w placówce opiekuńczo –wychowawczej lub rodzinie zastępczej wskazanych prze z PCPR.

Te wszystkie wymagania są niezbędne, aby uświadomić kandydatom rolę rodziny zastępczej w życiu dziecka, wyeliminować błędy wychowawcze, a przede wszystkim uświadomić, że stworzenie rodziny zastępczej to duże wyzwanie i odpowiedzialność, ale może przynieść też ogromną satysfakcję. Rodzicielstwo zastępcze może stać się źródłem wielu radości i autentycznych wzruszeń.

Rodzina adopcyjna a rodzina zastępcza
Mimo, że obie te rodziny wychowują dziecko innych rodziców różnica między nimi jest zasadnicza. Adopcja prawnie łączy rodziców z dzieckiem, które przysposabiają. Daje takie same prawa i odpowiedzialność jak te, które istnieją miedzy dziećmi i ich naturalnymi rodzicami. Zmieniony zostaje akt urodzenia dziecka – w miejsce danych rodziców naturalnych wpisane zostają dane rodziców adopcyjnych. Dziecko przyjmuje nowe nazwisko, możliwa jest także zmiana imienia. Rodzina adopcyjna nie podlega kontroli żadnej instytucji, w odróżnieniu jak to ma miejsce w przypadku pieczy zastępczej. Nie otrzymuje także środków finansowych na utrzymanie adoptowanego dziecka. Z mocy prawa staje się ono po prostu dzieckiem nowych rodziców.

Rodzina zastępcza natomiast jest formą pomocy dziecku i jego rodzinie. Opiekunowie zastępczy jedynie czasowo „zastępują” rodziców naturalnych w codziennej opiece. Otrzymują środki finansowe na pokrycie kosztów utrzymania dziecka, a sposób sprawowania przez nich opieki podlega kontroli. Opiekunowie zastępczy są zobowiązani do umożliwienia dziecku kontaktu z rodzicami naturalnymi i innymi osobami bliskimi, o ile sąd nie postanowi inaczej. Piecza zastępcza, w przeciwieństwie do adopcji, inaczej zwanej przysposobieniem nie rodzi więzi prawnych. Dziecko zachowuje swoje nazwisko. Jeśli władza rodzicielska rodziców naturalnych jest zawieszona bądź ograniczona wszystkie ważne decyzje dotyczące dziecka muszą być podejmowane w porozumieniu z nimi. Jeżeli sytuacja życiowa rodziny naturalnej ulegnie trwałej poprawie sąd może orzec powrót dziecka do własnej rodziny.