Mur przy kaplicy św. Antoniego w Górze Kalwarii zabytkiem
Mazowiecki Konserwator Zabytków zdecydował o wpisaniu do rejestru zabytków województwa mazowieckiego muru oporowego wraz z bramą i furtką położonego przy ul. ks. Zygmunta Sajny 2 w Górze Kalwarii.
Mur stanowi element zabudowy dawnego klasztoru Zakonu Braci Mniejszych (Bernardynów). Klasztor powstał jako część założenia kalwaryjskiego fundacji biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. W 1666 r. wykupił on od Mikołaja i Konstantego Górskich wsie Górę i Wólkę Górską koło Warszawy, gdzie lokował miasto na prawie magdeburskim, zwane Nowa Jerozolima. Zespół Kalwarii wraz z miastem stanowił realizację idei Nowej Jerozolimy – ośrodka pielgrzymkowego mającego w planie nawiązywać do układu świętego miasta, z uwzględnieniem najważniejszych miejsc związanych z męką Chrystusa. Miasto zostało założóne na planie krzyża łacińskiego, w którym klasztor Bernardynów stanowił wierzchołek. Pierwotne założenie w sumie obejmowało 35 kaplic, 6 kościołów i 5 klasztorów.
Bernardyni, którzy mieli sprawować opiekę nad miastem, zostali sprowadzeni do Nowej Jerozolimy w 1670 r. staraniem bp. Wierzbowskiego. Budowę konwentu ukończono sumptem fundatora w 1679 r. W dokumentach fundacyjnych określony został zakres terenu mającego należeć do zakonu: „Najpierw zaczynając od rzeki Wisły, tam gdzie stoi browar i granica południową idąc w kierunku wzgórza, do spichlerza i głownej części folwarku, przy którym stoi kaplica na grobli, czyli Na Szancu, murowana wraz ze wspomnianymi budowlami, to jest browarem poniżej i malutkim domkiem powyżej, czyli na wzgórzu, przy którym biegnie prosta linii aż do ogrodzenia, czyli ku parkanowi, za którym nowe budynki wraz z folwarkiem rozmieszczono dla wygody ojców i braci. Przy browarze znajdują się dwa stawy rybne i źródło, nad którym wznosi się kaplica. Wszystko to ma należeć do ojców Bernardynów. Dalej, a więc w tyle folwarku rozciąga się ogród, od ogrodzenia folwarku do ogrodzenia wzdłuż drogi publicznej, między domem a oborą, aż do ogrodzenia ciągnącego się od spichlerza, gdzie linia graniczna wychodzi poza powierzchnię kwadratu”.
Granica ogrodów zaznaczona została na ilustracji do „Tezy Filozoficznej dedykowanej Hieronimowi Wierzbowskiemu, biskupowi poznańskiemu” z 1693 r., którą wyznacza ogrodzenie o przebiegu zbliżonym do obecnie istniejącego. Miało ono porządkować przestrzeń i oddzielać część południową konwentu, pełniącą funkcje użytkowe od północnej, przeznaczonej dla pątników. Obecnie istniejący mur, częściowo zlicowany z zachodnią ścianą kaplicy św. Antoniego, wzniesiono w 4 ćw. XVIII w. Prawdopodobnie związany był z wniesieniem drugiej kaplicy. Inicjatorem i fundatorem kaplicy, jak również muru otaczającego ogród klasztorny, był ówczesny proboszcz Franciszek remigiusz Zembrzycki, pełniący tę funkcję w latach 1780-1799, prepozyt, biskup tytularny dardeński, sufragan kijowski. Przebieg muru w obecnym kształcie odnotowuje jako pierwsza dokumentacja kartograficzna z okresu wojen napoleońskich. Potwierdzają ją późniejsze materiały kartograficzne m.in. Plan klasztoru Bernardynóww Górze kalwarii (1830), Plan sytuacyjny terenów między klasztorem Bernardynów w Górze Kalwarii a rzeką Wisłą (1852). Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitejczęść dóbr klasztornych została zajęta najpierw przez władze pruskie, a następnie rosyjskie, na potrzeby wojska – od 1819 r. stacjonowała tu 5. Bateria Artylerii Pierwszej Lejbgwardii Cesarskiej. Wojska zajęły część ogrodów klasztornych, w tym tereny usytuowane za murem, na południe od kaplicy. Z tego względu, w istniejących dotąd otwartych przejściach, w murze zamontowano kute furty. W związku z represjami po powstaniu styczniowym 1863 r. doszło do kasaty zakonu Bernardynów, a budynki klasztoru przez jakiś czas zajęte zostały przez wojsko rosyjskie, w latach 80. XiX w. powróciły do parafii. Mur w niezmienionej formie dotrwał do dnia dzisiejszego, co potwierdza dokumentacja fotograficzna min. z 1915 r., znajdująca się w zbiorach Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Wiadomo, że w 1930 r. przeprowadzane były przy nim prace remontowe. Mur przetrwał działania wojenne bez większych zniszczeń.
Decyzja została wydana na wniosek Parafii Rzymskokatolickiej Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Górze Kalwarii.
