Co dalej z budżetem obywatelskim?

Powiat Piaseczyński realizuje zadania wyłonione w ramach budżetu obywatelskiego od pięciu lat. To dobry czas by podsumować co udało się do tej pory zrobić, wyciągnąć wnioski i zdecydować co dalej.

Czym jest budżet obywatelski?

Budżet obywatelski jest formą konsultacji społecznych. Konsultacje społeczne to proces dialogu pomiędzy przedstawicielami władz (każdego szczebla – od lokalnych po centralne) a mieszkańcami, mający na celu zebranie głosów mieszkańców i w oparciu o nie podjęcie przez władze optymalnych decyzji w sprawach publicznych. Wyniki konsultacji nie są wiążące, ale bierze się je pod uwagę przy podejmowaniu ostatecznych decyzji w danej sprawie. W gminach będących miastami na prawach powiatu utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe.

Ogólne zasady budżetu obywatelskiego powiatu piaseczyńskiego

Nasz budżet jest podzielony na pule: powiatową i gminne. Zaplanowana w budżecie Powiatu kwota na realizację projektów zgłoszonych i wybranych w ramach budżetu jest proporcjonalna do liczby mieszkańców w oparciu o aktualne dane udostępnione przez Główny Urząd Statystyczny. Środki przeznaczone na realizację zdań to 2 zł na mieszkańca, po 1 zł na pulę powiatową i na pulę gminną. Zaczynaliśmy w 2019 r. kwotą 358 tys. zł. W 2024 jest to 418 tys. zł.

Projekty do budżetu obywatelskiego może składać każdy mieszkaniec powiatu (grupa mieszkańców) lub organizacja mająca siedzibę na terenie powiatu. Jeden podmiot może złożyć maksymalnie 2 projekty. Do każdego projektu musi być dołączona lista poparcia podpisana przez 20 mieszkańców powiatu piaseczyńskiego w przypadku puli powiatowej lub 12 mieszkańców gminy, której projekt dotyczy, w przypadku pul gminnych.

Projekty w ramach budżetu muszą być zgodne z zadaniami powiatu, mogą być realizowane wyłącznie na majątku Powiatu, ogólnodostępne i możliwe do realizacji w jednym roku kalendarzowym. Szczegółowe kryteria ich weryfikacji opisane są w Regulaminie.

Projekty, które przeszły weryfikację formalną i merytoryczną poddawane są głosowaniu mieszkańców. Do realizacji mogą zostać przekazane te, które uzyskały w głosowaniu kolejno największą liczbę głosów, do wyczerpania ogólnej kwoty przeznaczonej na ich realizację, oraz otrzymały co najmniej 100 głosów.

Co zrobiliśmy?

W ciągu pięciu lat zrealizowaliśmy kilkadziesiąt zadań.
Kupiliśmy: poduszkowiec , który przekazaliśmy w użytkowanie WOPR, 4 defibrylatory, czytniki e-booków do piaseczyńskiej biblioteki, 5 wyświetlaczy prędkości.
Zorganizowaliśmy: rejsy szkutą po Wiśle, 9 różnych zajęć sportowych, 6 koncertów, 6 warsztatów i konferencji, 17 pikników.
Zrealizowaliśmy też projekty twarde: posadziliśmy kilkadziesiąt drzew i nasadzeń (14 zadań), wybudowaliśmy 2 odcinki chodników, postawiliśmy kamień z tablicą pamięci prymasa Stefana Wyszyńskiego przy rondzie w Woli Gołkowskiej. 8 zadań zostało zrealizowanych przy naszych szkołach: siłownia zewnętrzna, stoły do gier, stojaki na rowery, ogród zmysłów.

Trochę statystyki

Budżet w liczbach wyglądał następująco:
2020 – zgłoszone zadania 61, wybrane do realizacji 35, liczba głosów 4750;
2021- zgłoszone zadania 54, wybrane do realizacji 22, liczba głosów 2 570;
2022 – zgłoszone zadania 28, wybrane do realizacji 11, liczba głosów 1 519;
2023 – zgłoszone zadania 33, wybrane do realizacji 12, liczba głosów 2653;
2024 – zgłoszone zadania 34, wybrane do realizacji 20, liczba głosów 2677.

Przytaczamy te statystyki ponieważ, w naszej ocenie, odzwierciedlają one realne zainteresowanie mieszkańców budżetem – choć najbardziej to zainteresowanie obrazuje finalna liczba mieszkańców, którzy ze zrealizowanych zadań korzystają (np. biorą udział w zajęciach, warsztatach etc.).

Warto pamiętać, że liczba zgłoszonych zadań nie równa się liczbie autorów (ograniczenie liczby zgłaszanych projektów wprowadziliśmy dopiero w ostatnim roku) i zdarzało się tak, że jeden autor składał kilkanaście bliźniaczo podobnych projektów. Łącznie, przez 5 lat, z możliwości zgłaszania pomysłów skorzystało 97 mieszkańców (podmiotów).

Również liczba oddanych głosów nie równa się liczbie glosujących: każdy mieszkaniec może oddać 2 głosy – po jednym na pulę powiatową i na pulę gminną – i większość z tej możliwości korzysta.

Jakie napotkaliśmy problemy?

Podstawowym problemem, czy ograniczeniem, w realizacji budżetu jest znikoma liczba nieruchomości w zasobie powiatu. Są to głównie: drogi i chodniki, szkoły ponadpodstawowe, domy pomocy społecznej, siedziby starostwa, działki, na których realizujemy zadania własne. Biorąc pod uwagę fakt, że wszystkie projekty twarde, przytwierdzone do gruntu, muszą być realizowane na mieniu powiatu, okazuje się, że liczba lokalizacji, na których mogą być wykonane zadania inwestycyjne zgłoszone i wybrane przez mieszkańców jest niewielka.

Autorami projektów, jak się okazało przez te pięć lat, najczęściej są organizacje pozarządowe, przedstawiciele firm (prowadzących działalność na naszym terenie), radni, urzędnicy, sołtysi i członkowie rad sołeckich, dyrektorzy lub nauczyciele powiatowych szkół. Stawia to pod znakiem zapytania realizację idei budżetu obywatelskiego jako głosu mieszkańców – tych którzy nie funkcjonują w żadnych sformalizowanych strukturach.

Warto też zauważyć, że wszystkie te grupy osób mają możliwość decydowania o budżecie powiatu lub skorzystania z innych form wsparcia. Organizacje mogą brać udział w otwartych konkursach ofert lub składać oferty z własnej inicjatywy (procedura tzw. małych grantów). Radni, urzędnicy, dyrektorzy mają realny wpływ na kształt całego budżetu – ta forma konsultacji społecznych nie jest dla nich niezbędna.

Kolejną wątpliwość budzi jakość projektów. Kosztorysy często są nieadekwatne, (mocno przeszacowane). Opisy zadań najczęściej są lakoniczne i nieprecyzyjne, a w momencie gdy autor traci zainteresowanie swoim projektem stają się niemożliwe do zrealizowania. Bywa też odwrotnie: opisy są tak ściśle dedykowane konkretnej grupie, że gdy autor traci zainteresowanie swoim projektem również stają się niemożliwe do zrealizowania (potańcówki przy wieży strażackiej w Górze Kalwarii, turniej zapasów, projekt Kraina Jeziorki – to projekty niezrealizowane z tego właśnie powodu).

W efekcie nasz budżet obywatelski został zdominowany przez pikniki sołeckie –przez 5 lat zrealizowaliśmy ich 17 za kwotę ponad 220 tys. zł. Warto w tym miejscu przypomnieć, że sołectwa mają swoje fundusze wydzielone z budżetów gminnych, a zadaniem samorządu powiatowego jest realizacja zadań o charakterze ponadgminnym.

Reasumując: procedura przeprowadzenia budżetu obywatelskiego jest czasochłonna – przygotowanie (bez realizacji wybranych zadań) zajmuje około pół roku, pracochłonna i kosztowna (sama strona do obsługi kosztuje ponad 10,5 tys. zł). Efekty zaś wydają się niesatysfakcjonujące w stosunku do poniesionych wysiłków i kosztów.

Co zatem proponujemy?

Po analizie doświadczeń z pięciu lat proponujemy zrezygnowanie z tej formy konsultacji społecznych. Oznacza to, że zarząd w tym roku nie przedstawi radzie projektu uchwały w sprawie zasad i trybu przeprowadzenia budżetu obywatelskiego w 2025 roku.

W zamian proponujemy inne rozwiązania. Kwotę 430 tys. zł – tyle w 2025 należałoby przeznaczyć na budżet obywatelski zachowując zasadę 2 zł na mieszkańca – chcielibyśmy rozdysponować na konkursy dla organizacji i małe granty na zadania z zakresu: sportu, kultury, zdrowia i działań na rzecz osób z niepełnosprawnościami, działania proekologiczne i zdania z zakresu bezpieczeństwa, ze szczególnym naciskiem na te ostatnie. Wiemy, że są na naszym terenie organizacje, które mogłyby przeprowadzić szkolenia dla mieszkańców na temat tego jak zachować się w sytuacji zagrożenia, warsztaty na temat cyberbezpieczeństwa, jak rozpoznać fake news i nie ulec dezinformacji itp.

Część zadań, które wiemy z doświadczenia, że cieszą się popularnością np. zumba, joga mogą być realizowane przez komórki merytoryczne w ramach własnych środków, bez głosowania mieszkańców.

Jak to wygląda w innych samorządach?

W naszym powiecie: Gmina Konstancin-Jeziorna i Piaseczno mają własne budżety partycypacyjne. Góra Kalwaria zrezygnowała z niego w 2022. Gminy Prażmów, Tarczyn i Lesznowola nie mają budżetu obywatelskiego.

Tu warto dodać, że gminy Konstancin i Tarczyn praktycznie nie biorą udziału w powiatowym BO, zarówno nie składają projektów, jak i nielicznie głosują.

W powiatach okołowarszawskich: otwocki, warszawski zachodni, grodziski, legionowski nie mają budżetu obywatelskiego, pruszkowski przymierza się do jego wprowadzenia.

Czy powiatowy budżet obywatelski zostanie zlikwidowany?

Zarząd Powiatu w tym roku nie przedstawi radzie projektu uchwały w sprawie zasad i trybu przeprowadzenia budżetu obywatelskiego w 2025 roku. Taki projekt może jednak zostać przedłożony radzie przez komisje problemowe, kluby radnych czy – co byłoby najcenniejsze i obrazowało faktycznie na ile jest on obywatelski – sami mieszkańcy, w liczbie co najmniej 500. W takiej sytuacji ostateczna decyzja należy do całej Rady Powiatu, która wyrazi ją w głosowaniu.